وقتی نیمهشب با گریه و بیقراری کودک از خواب میپرید، دندان درد شبانه کودکان میتواند هم برای والدین و هم برای کودک تجربهای استرسزا و ترسناک باشد. در چنین لحظاتی، مهم است بدانید چه کاری «هماکنون در خانه» میتوانید انجام دهید تا درد کودک آرام شود و چه زمانی لازم است سریعاً به دندانپزشک مراجعه کنید.
در مرکز درمانی دندان و لثه دکتر حامد رحیمی در قم، نگاه ما به دندان درد کودکان فقط یک مسکن ساده نیست؛ بلکه بررسی دقیق علت درد، پیشگیری از عفونتها و حفظ دندانهای شیری و دائمی کودک در بلندمدت است. در این مطلب، قدمبهقدم به شما کمک میکنیم علائم خطر را بشناسید، درمانهای فوری و خانگی را به شکل درست به کار ببرید و بدانید چه زمانی مراجعه به دندانپزشک ضروری است.
علت دندان درد شبانه در کودکان چیست؟
دندان درد شبانه معمولاً زمانی خودش را نشان میدهد که همهچیز آرام شده، جریان خون در ناحیه سر و گردن تغییر میکند و کودک به درد حساستر میشود. مهم است بدانیم «دندان درد یک علامت است، نه خودِ بیماری». یعنی پشت این درد، تقریباً همیشه یک مشکل واقعی وجود دارد که باید تشخیص داده شود.
رویش دندان جدید: در سنین رویش دندان شیری یا دائمی، التهاب لثه و فشار دندان در حال رویش میتواند دردهای مبهم، گزگز یا ضربانی ایجاد کند؛ این دردها اغلب شبها شدیدتر میشوند. اگر لثه بالای دندان متورم، قرمز یا کمی کبود است و کودک تمایل دارد آن ناحیه را گاز بگیرد، احتمالاً با درد رویش مواجه هستید. در این حالت معمولاً درد گذراست، اما اگر تورم یا تب اضافه شد، باید معاینه تخصصی انجام شود.
لق شدن و شکستگی دندان: در دوره تعویض دندانهای شیری، لق شدن دندانها طبیعی است؛ اما اگر دندان بیش از حد لق باشد، ضربه خورده باشد یا قسمتی از آن شکسته باشد، میتواند شبها درد شدید ایجاد کند. شکستگیهای ریز که با چشم بهسختی دیده میشوند نیز ممکن است پالپ (عصب دندان) را درگیر کنند و باعث درد تیرکشنده شوند.
ساییدگی و پوسیدگی دندان: پوسیدگیهای کوچک سطحی در طول روز شاید مشکلی ایجاد نکنند، اما هنگامی که کودک دراز میکشد، التهاب در پالپ بیشتر حس میشود و درد شبانه ظاهر میشود. اگر پوسیدگی عمیق شده باشد، درد به صورت تیرکشنده، ضربانی و همراه با حساسیت به گرما و سرما خواهد بود. ساییدگی مینای دندان (مثلاً بهدلیل دندان قروچه در خواب) هم میتواند حساسیت و درد ایجاد کند.
لبپریدگی دندان: گاهی فقط یک «لبپریدگی کوچک» از لبه دندان دیده میشود، اما همین لبپریدگی میتواند عاج دندان را بدون محافظ رها کرده و حساسیت شدید به سرما، گرما یا فشار ایجاد کند. لبپریدگیها بعد از ضربه، جویدن جسم سخت (یخ، آبنبات سفت، مغزها) یا در دندانهای پوسیده بیشتر دیده میشود.
عقبنشینی لثهها: در کودکان کمتر شایع است، اما در بعضی موارد (مسواکزدن خشن، مشکلات ارتودنسی، التهابهای لثه) لثه کمی عقب میرود و قسمت حساسی از ریشه دندان در معرض محیط دهان قرار میگیرد. این وضعیت میتواند باعث درد و حساسیت شبانه بهخصوص با تماس هوای سرد یا نوشیدنیها شود.
بیماریهای لثه: التهاب لثه (لثههای قرمز، متورم و خونریزیکننده) در کودکان هم دیده میشود، مخصوصاً اگر مسواکزدن منظم نباشد. این التهاب میتواند باعث درد مبهم و فشار در ناحیه دندانها شود، که شبها هنگام دراز کشیدن شدیدتر احساس میشود. بوی بد دهان و خونریزی هنگام مسواک زدن از نشانههای مهم بیماری لثه است.
آبسه پریآپیکال یا آبسه دندان: آبسه یعنی جمع شدن چرک و عفونت در اطراف ریشه دندان. این حالت یک اورژانس دندانپزشکی است. درد شدید، تورم صورت یا لثه، حساسیت به لمس، تب، بیحالی و گاهی اختلال در بلع از نشانههای آن است. در چنین شرایطی، صرفاً مسکن دادن کافی نیست و باید فوراً کودک توسط دندانپزشک معاینه شود.
گیر کردن غذا؛ علت ساده اما شایع دندان درد کودکان: گاهی فقط یک تکه کوچک غذا (گوشت، پوست تخمه، ذرت بوداده و…) بین دو دندان گیر میکند و لثه را تحت فشار قرار میدهد. این فشار میتواند درد تیز و ناگهانی ایجاد کند که شبها هنگام فشار بیشتر روی دندانها احساس میشود. با نخ دندان صحیح (نه خلال) در بسیاری موارد این درد سریعاً برطرف میشود.
علائم دندان درد در کودکان که باید آنها را جدی بگیریم
کودکان همیشه نمیتوانند دقیقاً درد خود را توضیح دهند؛ بسیاری از آنها فقط بیقرار میشوند یا گونه خود را میمالند. این علائم را جدی بگیرید:
- گریه یا بیدار شدن مکرر در طول شب، مخصوصاً وقتی کودک دست یا زبانش را روی یک سمت دهان میگذارد.
- امتناع از جویدن غذا، خصوصاً غذاهای سفت یا سرد/گرم.
- حساسیت به نوشیدنیهای سرد یا گرم، شکایت از «سوزش» یا «کشیدن» در دندان.
- تورم موضعی لثه یا صورت، قرمزی یا نقطه سفید/زرد روی لثه (نشانه احتمالی آبسه).
- بوی بد دهان که تازه ایجاد شده و با مسواکزدن هم بهبود نمییابد.
- تب، بیحالی، کاهش اشتها یا شکایت از درد همزمان گوش و فک.
اگر هر یک از موارد زیر را دیدید، باید سریعاً (در اولین فرصت کاری) کودک را نزد دندانپزشک کودکان یا دندانپزشک مجرب ببرید:
- تب و تورم صورت
- درد شدید که با مسکنهای مجاز کودکان هم کنترل نمیشود
- مشکلات بلع یا تنفس
خوابآلودگی غیرمعمول یا ضعف شدید
۶ روش درمان فوری دندان درد شبانه کودکان
در نیمهشب، هدف اصلی شما «آرام کردن نسبی درد» تا زمان مراجعه به دندانپزشک است، نه درمان قطعی. این شش اقدام میتوانند به صورت موقت کمککننده باشند:
- آرامسازی کودک و توضیح ساده: ترس و اضطراب، درد را برای کودک چند برابر میکند. با صدای آرام، بغل کردن، نوازش و توضیح ساده (اینکه “الان کمکت میکنم تا درد کمتر شود”) میتوانید تنش بدن او را کم کنید و همکاریاش را برای بقیه مراحل بیشتر کنید.
- تمیز کردن ملایم ناحیه دردناک: اگر مشکوک به گیر کردن غذا هستید، با مسواک نرم و مقدار کم خمیردندان مخصوص کودک، ناحیه را آرام تمیز کرده و سپس با نخ دندان مناسب (بدون فشار) بین دندانها را پاک کنید. هرگز از خلال، سوزن یا جسم تیز استفاده نکنید.
- شستشو با آب نمک ولرم (در کودکان بزرگتر): برای کودکانی که توانایی «غرغره و تف کردن» دارند، محلول آب نمک ولرم (نیم قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب ولرم) میتواند التهاب و میکروبها را کاهش دهد. کودک نباید محلول را ببلعد.
- کمپرس سرد روی صورت: قرار دادن یک پاکت یخ پوشاندهشده با حوله نازک روی گونه در سمت دندان دردناک، به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، میتواند تورم و درد را کاهش دهد. هرگز یخ را مستقیم روی پوست یا مستقیماً روی لثه قرار ندهید.
- تنظیم وضعیت خواب: بهتر است سر کودک کمی بالاتر از بدن قرار بگیرد (مثلاً با یک بالش اضافه)، تا فشار خون در ناحیه سر کمی کاهش یابد و شدت درد ضربانی کمتر شود.
- استفاده از مسکن مجاز مخصوص کودکان (با نظر پزشک): در صورت عدم حساسیت دارویی و طبق وزن و سن کودک، میتوان از استامینوفن یا در برخی موارد ایبوپروفن مخصوص کودکان استفاده کرد؛ اما دوز و نوع دارو باید حتماً طبق توصیه پزشک یا دندانپزشک باشد. هرگز از داروهای بزرگسالان، قطرههای بیحسکننده قوی یا قرار دادن دارو روی خود دندان بدون تجویز استفاده نکنید.
درمان دندان درد کودکان به روش خانگی
درمانهای خانگی فقط برای «کاهش موقت درد» هستند و بههیچوجه جایگزین تشخیص و درمان تخصصی در مطب دندانپزشکی نمیشوند. این روشها را فقط در صورتی که کودک حساسیت شناختهشدهای به آن مواد ندارد و سن و شرایطش مناسب است، بهکار ببرید.
| روش درمان خانگی | نحوه انجام / توضیح کوتاه | نکات ایمنی و هشدارها |
|---|---|---|
| کشیدن نخ دندان | خارج کردن غذای گیرکرده بین دندانها بهآرامی | نخ دندان را خشن نکشید، بین دندان و لثه را تا حد لازم تمیز کنید، دهان را با آب ساده یا آب نمک شستشو دهید |
| آبکشی دهان با آب نمک گرم | محلول نصف قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب ولرم، چرخاندن ۲۰–۳۰ ثانیه | فقط برای کودکان بالای ۶ سال، محلول را تف کند و نبلعد |
| کمپرس سرد | قرار دادن بسته یخ یا سبزیجات یخزده در پارچه روی گونه دردناک ۱۰–۱۵ دقیقه | بین نوبتها فاصله دهید، از تماس مستقیم یخ با پوست یا دهان خودداری کنید |
| چای کیسهای نعنا فلفلی | کیسه چای ولرم یا سرد روی لثه نزدیک دندان دردناک | فقط برای کودکان بزرگتر، کودک نباید کیسه را بجود یا ببلعد |
| خمیر سیر | حبه سیر لهشده با کمی روغن زیتون رقیق شود و روی لثه استفاده شود | تنها با تأیید دندانپزشک، استفاده کوتاه، خطر سوختگی شیمیایی لثه |
| دمنوش آویشن | مصرف مقدار کم دمنوش ولرم آویشن به آرامسازی کمک میکند | دمنوش نباید داغ باشد، از شکر زیاد خودداری کنید، با پزشک مشورت شود |
| ماساژ با ژل آلوئهورا | مقدار کمی ژل خوراکی روی لثه ماساژ داده شود | فقط در کودکان بزرگتر، تحت نظارت والدین، کودک نباید زیاد ببلعد |
| محلول پراکسید هیدروژن | دهانشویه با غلظت مشخص توسط دندانپزشک | خودسرانه استفاده نشود، زیر ۶–۷ سال ممنوع، بلعیدن خطرناک است |
| مسکنهای فوری | مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن مناسب سن و وزن | هرگز آسپرین ندهید، قرص روی دندان نگذارید، از داروهای بزرگسالان یا ناشناس استفاده نشود |
| پرهیز از روشهای خطرناک | اجتناب از الکل، سرکه غلیظ، آب لیمو، آنتیبیوتیک بدون نسخه، روغنها و عصارههای ناشناخته | همیشه بهموقع به دندانپزشک مراجعه کنید و از خوددرمانی خودسرانه پرهیز کنید |
دندان درد، بهخصوص اگر بیش از ۲۴ ساعت طول بکشد، همراه با تورم یا تب باشد، حتماً نیاز به بررسی تخصصی توسط دندانپزشک دارد. در کلینیک دکتر رحیمی، بررسی دقیق علت درد، عکسبرداری (در صورت نیاز)، و برنامه درمانی مناسب سن کودک انجام میشود تا از آسیبهای بلندمدت به دندانهای دائمی جلوگیری شود.
پیشگیری بهترین درمان دندان درد شبانه در کودکان
اگر هدف شما این است که شبها کمتر با دندان درد کودک بیدار شوید، باید روی پیشگیری تمرکز کنید. مهمترین اصول:
- مسواکزدن دوبار در روز با خمیردندان حاوی فلوراید مخصوص کودکان (زیر نظر دندانپزشک)
- استفاده روزانه یا حداقل چند بار در هفته از نخ دندان برای دندانهای در تماس نزدیک
- محدود کردن مصرف خوراکیهای شیرین چسبنده (آبنبات، بیسکویتهای کرمدار، نوشابه، آبمیوه صنعتی) به زمان نزدیک وعده اصلی غذا و نه قبل خواب
- اجتناب از شیر خوردن با شیشه در هنگام خواب (بهخصوص شیر شیرینشده)
- معاینه دورهای هر ۶ ماه یکبار توسط دندانپزشک کودکان برای کشف پوسیدگیهای کوچک قبل از ایجاد درد
- استفاده از فیشورسیلنت (پرکننده شیار دندان) و فلورایدتراپی طبق نظر دندانپزشک برای کاهش احتمال پوسیدگی دندانهای دائمی
- آموزش کودک به گزارش هرگونه حساسیت یا درد خفیف در مراحل اولیه، قبل از تبدیل شدن به دندان درد شدید شبانه
در مرکز درمانی دکتر حامد رحیمی، تأکید اصلی بر پیشگیری، آموزش والدین، و مداخله بهموقع است تا سلامت دهان و دندان کودکان در سالهای حساس رشد بهخوبی حفظ شود.
سوالات متداول دندان درد شبانه کودکان
هیچ روش معجزهآسایی وجود ندارد که بدون تشخیص علت، دندان درد را «سه سوته» برای همیشه درمان کند. بهترین کار این است که در همان لحظه شبانه، ابتدا ناحیه را تمیز کنید (مسواک ملایم و نخ دندان)، در صورت امکان از آب نمک ولرم و کمپرس سرد استفاده کنید و با مشورت پزشک یک مسکن مناسب بدهید. سپس در اولین فرصت، کودک را نزد دندانپزشک ببرید تا علت اصلی درد درمان شود.
درمانهای خانگی بیشتر نقش تسکین موقت دارند، نه درمان قطعی. تمیز کردن ناحیه با نخ دندان، شستشو با آب نمک ولرم (برای کودکان بزرگتر)، کمپرس سرد روی گونه، نوشیدن دمنوشهای ملایم مانند آویشن در کودکان بزرگتر، و استفاده محتاطانه از ژل آلوئهورا از جمله روشهای کمکی هستند. با این حال، هر درد ادامهدار یا شدید باید حتماً توسط دندانپزشک ارزیابی شود.
ایبوپروفن میتواند برای بسیاری از کودکان، در صورت نداشتن منع مصرف خاص، یک مسکن مؤثر برای درد دندان باشد؛ اما دوز و مدت استفاده آن حتماً باید بر اساس سن و وزن کودک، و زیر نظر پزشک یا دندانپزشک تعیین شود. در برخی شرایط (مثل مشکلات کلیوی، حساسیت دارویی یا مصرف داروهای دیگر) ممکن است مناسب نباشد. هرگز خودسرانه، با دوز بزرگسالان یا با فاصلههای زمانی نامناسب، به کودک ایبوپروفن ندهید.
